Ngộ độc nấm có thể từ các triệu chứng lành tính của rối loạn tiêu hóa tổng quát đến biểu hiện có khả năng tàn phá bao gồm suy gan, suy thận và di chứng thần kinh.
Qua theo dõi tại các cơ sở y tế, đa phần trường hợp ngộ độc do ăn phải nấm độc đến từ vùng sâu vùng xa. Ảnh: Danielbruengger.
Hàng năm, khoa Chống độc, Bệnh viện Hữu Nghị Đa khoa Nghệ An, tiếp nhận nhiều trường hợp ngộ độc nấm gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và tính mạng của người dân. Qua theo dõi tại các cơ sở y tế, đa phần trường hợp ngộ độc do ăn phải nấm độc đến từ vùng sâu vùng xa.
Về phương diện y học, chúng ta chia nấm độc theo thành phần độc tố có trong nấm hoặc thời gian tác dụng. Ngộ độc nấm có thể xảy ra do người hái lượm xác định nhầm một loài độc là ăn được, mặc dù nhiều trường hợp là cố ý ăn phải. Ngộ độc nấm có thể từ các triệu chứng lành tính của rối loạn tiêu hóa tổng quát đến biểu hiện có khả năng tàn phá bao gồm suy gan, suy thận và di chứng thần kinh.
Hầu hết vụ ngộ độc chỉ biểu hiện các triệu chứng rối loạn tiêu hóa, đây là đặc điểm chung của một số độc chất và rất có thể xảy ra khi ăn phải một lượng nhỏ nấm độc.
Những nhóm nấm độc thường gặp
Ở Việt Nam, 4 nhóm nấm cực độc thường gặp là:
Nấm có chứa amatoxin
Nấm tán trắng (amanita verna): Nấm có chứa amatoxin này thường mọc thành từng cụm hoặc đơn chiếc trên mặt đất trong rừng.
Nấm trắng hình nón (amanita Virosa): Về mũ nấm, loại này có màu trắng tinh khiết, bề mặt nhẵn bóng, lúc non đầu tròn hình trứng, dính chặt vào cuống nấm. Khi trưởng thành, mũ nấm phẳng với đường kính khoảng 5-10 cm (nấm tán trắng) hoặc khum hình nón với đường kính 4-10 cm (nấm hình nón).
Mặt dưới mũ nấm (phiến nấm) có màu trắng. Cuống nấm có màu trắng, vòng cuống dạng màng ở đoạn trên gần sát với mũ, chân cuống phình dạng củ và có bao gốc hình đài hoa.
Thịt nấm mềm, màu trắng, mùi thơm dịu (nấm tán trắng), mùi khó chịu (nấm độc hình nón).
Nấm độc tán trắng chứa amanitin (amatoxin) độc tính cao, có thể gây chết người nếu ăn nhầm. Ảnh: Mundodeportivo.
Loại nấm này có độc tố chính là các amanitin (amatoxin) có độc tính cao, tác động lên nguyên sinh chất tế bào, gây phá hủy tế bào, đặc biệt là tế bào gan, gây suy gan cấp.
Triệu chứng nhiễm độc thường xuất hiện muộn (từ 6 đến 24 giờ) như đau bụng, nôn, tiêu lỏng, vàng da, xuất huyết, tiểu ít, hôn mê… Việc điều trị cần tiến hành càng sớm càng tốt để giảm nguy cơ tử vong.
Nấm độc có chứa muscarin (nấm mũ khía nâu xám)
Nấm độc có chứa muscarin thường mọc trên mặt đất trong rừng hoặc nơi có nhiều lá cây mục nát. Loại nấm này có mũ nấm hình nón đến hình chuông, đỉnh nhọn, có các sợi tơ màu từ vàng đến nâu tỏa ra từ đỉnh xuống mép mũ. Khi già, mép mũ nấm bị xẻ thành các tia riêng rẽ. Đường kính mũ nấm 2-8 cm.
Phiến nấm lúc non màu hơi trắng, gắn chặt vào cuống, khi già có màu xám hoặc nâu, tách rời khỏi cuống.
Cuống nấm có màu từ hơi trắng đến vàng nâu, dài 3-9 cm, chân không phình dạng củ, không có vòng cuống. Thịt nấm màu trắng.
Loại nấm này có độc tố chính là muscarin, tác động lên hệ thần kinh phó giao cảm, gây các triệu chứng như vã mồ hôi, khó thở, thở rít, mạch chậm, hôn mê, co giật. Triệu chứng xuất hiện sớm (từ 15 phút đến vài giờ), khỏi bệnh sau 1-2 ngày, hiếm khi tử vong.
Nấm mũ khía nâu xám. Ảnh: Urbanmushrooms.squarespace.
Nấm độc chứa độc tố gây rối loạn tiêu hóa
Nấm ô tán trắng phiến xanh là loại mọc thành từng cụm hoặc đơn chiếc ở ven chuồng trâu bò, trên bãi cỏ, ruộng ngô và một số nơi khác.
Mũ nấm của loại nấm này lúc còn non hình bán cầu dài, màu vàng nhạt, có các vảy nhỏ màu nâu nhạt hoặc xám nhạt. Khi trưởng thành, mũ nấm hình ô hoặc trải phẳng, màu trắng, đường kính 5-15 cm. Bề mặt mũ có các vảy mỏng màu nâu bẩn dày dần về đỉnh mũ.
Phiến nấm lúc non có màu trắng, lúc già có ánh màu xanh nhạt hoặc xanh xám, nấm càng già màu xanh càng rõ. Cuống nấm có màu từ trắng đến nâu hoặc xám, có vòng ở đoạn trên gần sát với mũ, chân cuống không phình dạng củ và không có bao gốc, cuống dài 10-30 cm. Thịt nấm có màu trắng.
Đây là loại nấm thuộc nhóm chất độc kích thích đường tiêu hóa dạ dày – ruột. Chất độc tác động nhanh chóng gây buồn nôn, ói mửa, đau bụng, chuột rút và tiêu chảy. Triệu chứng xuất hiện sớm sau ăn từ 20 phút đến 4 giờ và giảm dần tới 2-3 ngày.
Nấm ô tán trắng phiến xanh là loại mọc thành từng cụm hoặc đơn chiếc ở ven chuồng trâu bò, trên bãi cỏ, ruộng ngô và một số nơi khác. Ảnh: Baonghean.
Nấm thức thần hay nấm psilocybe
Độc tố chính của nấm là psilocybin và psilocin gây rối loạn tâm thần (ảo giác, rối loạn cảm xúc, dễ kích động). Triệu chứng xuất hiện sớm (một giờ sau ăn) và khỏi sau 12-24 giờ.
Nấm thức thần thường mọc nơi những chỗ có phân bò, cỏ mục hay gỗ mục. Mũ nấm đường kính 1-2 cm, màu nâu vàng (khi khô đổi màu rơm), hình nón, phủ một lớp nhày trong. Phiến nấm lúc non có màu trắng, lúc già có ánh màu xanh nhạt hoặc xanh xám, nấm càng già màu xanh càng rõ. Cuống nấm rất dài, mỏng manh, màu như mũ nấm, có khi chuyển màu xanh lục hoặc lam. Thịt nấm có màu nâu nhạt, mùi nhẹ, vị nhạt.
Nấm thức thần thường mọc nơi những chỗ có phân bò, cỏ mục hay gỗ mục. Ảnh: Abq.news.
Làm thế nào để dự phòng ngộ độc nấm?
Theo các bác sĩ khoa Chống độc, người dân không nên hái nấm hoang dại để ăn. Bên cạnh đó, chúng ta cũng cần bác bỏ một số quan niệm sai lầm sau đây:
– Nấm độc thường có màu sặc sỡ: Điều này sai. Ví dụ, loài nấm thường gây chết người ở các tỉnh phía bắc nước ta là các loài nấm có màu trắng tinh khiết (nấm độc tán trắng và nấm độc trắng hình nón).
– Thử cho động vật ăn trước nếu không chết là nấm không độc: Điều này chỉ đúng với một số loài nấm và loài động vật. Nhiều loài động vật không nhạy cảm với độc tố amatoxin qua đường tiêu hóa. Hơn nữa, loài nấm có amatoxin gây chết người trung bình phải 12 giờ sau ăn nấm mới xuất hiện triệu chứng đầu tiên và động vật thường chết ở ngày thứ 5-7 sau ăn nấm.
Như vậy, các trường hợp ngộ độc nấm ảnh hưởng sức khỏe và tính mạng của bệnh nhân. Giáo dục sức khỏe, cách phòng tránh là điều quan trọng nhất. Người dân không nên tự ý hái nấm về ăn và khi có các triệu chứng cần sớm nhập viện điều trị kịp thời, tránh những tổn thất không đáng có.
Theo Phương Anh (zing) – Ảnh: T.H
